داستان انحطاط نهادهای علمی و صحی

از کودتا تا سقوط؛ طبابت در سایه سیاست و ایدئولوژی (۱۳۵۷–۱۳۷۱ خورشیدی)

در بهار خونین سال ۱۳۵۷، صدای گلوله‌ها در ارگ کابل پیچید. محمد داوود خان، بنیان‌گذار جمهوری افغانستان، در کودتایی نظامی کشته شد و حزب خلق و پرچم قدرت را به‌دست گرفتند. این کودتا، نه‌تنها ساختار سیاسی کشور را دگرگون کرد، بلکه لرزه‌ای بر پیکر نهادهای علمی و صحی انداخت که تا آن زمان، با زحمت و تدبیر، در حال نهادینه شدن بودند.

در دانشگاه کابل، فضای علمی به‌سرعت رنگ ایدئولوژی گرفت. استادانی که روزی در لابراتوارهای بیولوژی و باکتریولوژی مشغول تحقیق بودند، حالا یا در زندان بودند، یا در تبعید. محصلین، به‌جای تمرکز بر آناتومی و فیزیولوژی، درگیر بحث‌های حزبی و جناحی شدند. برخی، برای بقا، مجبور بودند وابستگی سیاسی خود را اثبات کنند؛ و برخی دیگر، با دل شکسته، ترک تحصیل کردند.

وزارت صحیه نیز از استقلال علمی خود فاصله گرفت. عزل و نصب‌های سیاسی، جای تخصص را گرفت. پروژه‌های صحی، نه بر اساس نیاز مردم، بلکه بر اساس منافع حزبی طراحی می‌شدند. بانک خون، مراکز واکسیناسیون، و شفاخانه‌های عمومی، دیگر آن کارایی گذشته را نداشتند. راپورهای رسمی، پر از ارقام غیرواقعی بود.

در همین سال‌ها، جنگ‌های داخلی آغاز شد. داکتران زبده، یا مهاجرت کردند، یا در میان آتش جنگ ناپدید شدند. مراکز درمانی در کابل و ولایات، یکی‌یکی ویران شدند. دواخانه‌ها خالی شدند، و مردم برای درمان، به دعا و تعویذ پناه بردند.

با وجود این آشوب، برخی تلاش‌ها برای حفظ آموزش طبی ادامه یافت. دانشکده‌های طب در ولایات مانند مزار شریف، هرات، و قندهار تأسیس شدند، اما کیفیت آموزشی به‌شدت افت کرد.

در سال ۱۳۷۱، با سقوط دولت داکتر نجیب‌الله، آخرین بقایای نظام صحی دولتی نیز فرو ریخت. شفاخانه‌ها بی‌سرپرست شدند، دواخانه‌ها غارت شدند، و پزشکان یا فرار کردند، یا در میان آتش جنگ ناپدید شدند.

این دوره، دوره‌ای بود که در آن علم، قربانی سیاست شد؛ و طبابت، از مسیر خدمت به مردم، به ابزار جناح‌ها تبدیل گردید. اما در دل همین تاریکی، جوانانی بودند که با عشق به درمان، با استخوان‌های جوشانده‌شده و جسدهای تثبیت‌نشده، راه خود را ادامه دادند—تا روزی، دوباره علم را به جایگاهش بازگردانند.

منابع :

یادداشت‌ها (Footnotes)

1. محمد نجیب‌الله، «محمد نجیب‌الله - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد»، آخرین ویرایش ۲۰۲۳، https://fa.wikipedia.org/wiki/محمد_نجیب‌الله.
2. «پایان حکومت دکتر نجیب در گرماگرم جنگ‌های داخلی؛ سرآغاز فصلی سرد در تاریخ افغانستان»، کلکین، منتشر شده در ۸ سنبله ۱۴۰۱، https://kelkein.com/11895..
3. دستگیر، غلام محمد. تاریخچه طبابت در افغانستان از زردشت تا این اواخر. ویرایش پوهاند عبدالواسع لطیفی. کابل: انتشارات مستقل، ۱۴۰۰.

کتاب‌نامه (Bibliography)

• دستگیر، غلام محمد. تاریخچه طبابت در افغانستان از زردشت تا این اواخر. ویرایش پوهاند عبدالواسع لطیفی. کابل: انتشارات مستقل، ۱۴۰۰.
• «پایان حکومت دکتر نجیب در گرماگرم جنگ‌های داخلی؛ سرآغاز فصلی سرد در تاریخ افغانستان». کلکین. منتشر شده در ۸ سنبله ۱۴۰۱. https://kelkein.com/11895..
• «محمد نجیب‌الله - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد». آخرین ویرایش ۲۰۲۳. https://fa.wikipedia.org/wiki/محمد_نجیب‌الله.